Underground

home *** CD-ROM | disk | FTP | other *** search

/ Underground / Underground CD1.iso / other / how-to.pl / CD-Writing-HOWTO.pl.txt < prev next >

Wrap

Text File | 1998-09-17 | 38.1 KB | 1,189 lines

Jak zapisaµ dane na CD pod Linux-em. Autor: Winfried Trⁿmper, winni@xpilot.org v2.4.1, 16 Grudnia 1997 Wersja polska: Bartosz Maruszewski B.Maruszewski@jtz.org.pl v1.1, 28 Sierpnia 1998 Dokument ten zosta│ napisany w standardzie ISO-8859-2. Orygina│ tego dokumentu znajduje siΩ pod adresem www.shop.de. 1. Wprowadzenie. Moje pierwsze do╢wiadczenia z zapisem p│yt CD odbywa│y siΩ na podstawie "Linux CD Writer mini-HOWTO" Matta Cutts (cutts@cs.unc.edu <mailto:cutts@cs.unc.edu>). DziΩki Matt! Pomimo, i┐ najpierw chcia│em tylko uaktualniµ jego mini-HOWTO, przepisa│em go w ca│o╢ci po tym jak zda│em sobie sprawΩ ile siΩ zmieni│o od 1994 roku. 1.1. Zastrze┐enie. Ja (Winfried Truemper) zrzekam siΩ wszelkich gwarancji odno╢nie tego dokumentu, w│▒cznie z wszystkimi w│▒czonymi gwarancjami handlowymi. W ┐adnym wypadku nie jestem odpowiedzialny za jakiekolwiek bezpo╢rednie i po╢rednie zniszczenia, w wyniku kt≤rych nast▒pi│a utrata u┐ywalno╢ci, danych czy dochod≤w wynikaj▒ce z u┐ywania tego dokumentu. Kr≤tko: u┐ywaj na w│asn▒ odpowiedzialno╢µ. 1.2. Proponowane dokumenty do przeczytania. CD-R FAQ (www.cd-info.com <http://www.cd-info.com/CDIC/Technology/CD- R/FAQ.html>) jest dokumentem z og≤lnymi pytaniami dotycz▒cymi nagrywalnych p│yt CD. "Linux CD-ROM HOWTO" wyja╢nia wszystko co powinno siΩ wiedzieµ na temat napΩd≤w CD-ROM pod Linux-em. Dodatkowo mo┐esz te┐ zerkn▒µ do "SCSI HOWTO" i "Kernel HOWTO". 1.3. Terminologia ... lasery na max ... ognia! CD-ROM to skr≤t od "Compact Disc Read Only Memory", no╢nik danych wykorzystuj▒cy laser optyczny do wyczuwania mikroskopijnych zaglebien na srebrnym, b│yszcz▒cym dysku. (B│yszczenie pochodzi od aluminiowej warstwy, kt≤ra jest no╢nikiem.) Zaglebienia reprezentuj▒ bity informacji (w pewien spos≤b) i s▒ takie malutkie, ┐e jakie╢ kilka bilion≤w mie╢ci siΩ na p│ycie. Przez to CD jest no╢nikiem du┐ych ilo╢ci danych. Termin CD-R jest skr≤tem od "CD-ROM Recordable" i odnosi siΩ do p│yty CD, kt≤ra nie ma tych mikrospijnych zag│Ωbie± na powierzchni... i przez to jest pusta. Zamiast aluminiowej warstwy (srebro) ma specjalny "film" (kolorowy), w kt≤rym "mikroskopijne zaglebienia)" mog▒ byµ wypalone. Robi siΩ to przez nadanie laserowi, kt≤ry normalnie tylko wykrywa zaglebienia, trochΩ wiΩkszej mocy, tak ┐e zaglebienia s▒ wypalane. Takie dzia│anie mo┐e byµ podjΩte tylko raz na CD-R. Jednak mo┐na sobie zostawiµ miejsce na p≤╝niejsze nagrywanie, tworz▒c wielosesyjn▒ p│ytΩ CD. To mini-HOWTO obja╢nia zadanie zapisu na CD-R. Witamy na pok│adzie, kapitanie! 1.4. Obs│ugiwane zapisywarki. Szzeg≤│owa lista modeli, kt≤re zosta│y podane jako nie wsp≤│pracuj▒ce jest dostΩpna pod adresem (www.shop.de <http://www.shop.de/cgi- bin/winni/lsc.pl>) Lista ta bΩdzie zawarta w przysz│ych wersjach tego mini-HOWTO. WiΩkszo╢µ nagrywarek CD SCSI jest obs│ugiwana a nowsze wersje programu cdrecord obs│uguj▒ nawet nagrywarki CD ATAPI. Je╢li tw≤j sprzΩt nie jest obs│ugiwany, to wci▒┐ mo┐esz u┐yµ Linux-a do przygotowania materia│u na CD, ale potem musisz u┐yµ narzΩdzi DOS- owych, ┐eby zapisaµ dane na p│ytΩ. Mo┐esz tak zrobiµ, bo wiΩkszo╢µ oprogramowania DOS-owego nie radzi sobie z d│ugimi nazwami plik≤w dostΩpnymi w Linux-ie. W tym przypadku mo┐esz opu╢ciµ wszystkie sekcje zwi▒zane ze sprzΩtem (te o urz▒dzeniach SCSI i cdwrite/cdrecord). 1.5. Obs│ugiwane "zalety". W tej chwili oprogramowanie do wypalania p│yt CD pod Linux-em posiada nastΩpuj▒ce cechy: Cecha cdwrite-2.1 cdrecord-1.7 -------------------------------------------- obs│uga ATAPI nie tak Wielosesyjno╢µ tylko czΩ╢ciowo tak RockRidge tak (mkisofs) tak (mkisofs) El Torito tak (mkisofs) tak (mkisofs) HFS tak (mkhybrid) tak (mkhybrid) Joliet tak (mkhybrid) tak (mkhybrid) RockRidge jest rozszerzeniem pozwalaj▒cym na d│u┐sze nazwy i g│Ωbsz▒ strukturΩ katalog≤w. El Torito mo┐e byµ u┐ywane do tworzenia startowych (bootable) p│yt CD. Przeczytaj do│▒czon▒ dokumentacjΩ na temat tych specjalnych cech. HFS pozwala na odczytanie CD-ROM-u na Macintosh-u, tak jakby by│ to wolumin HFS. Joliet pozwala na d│ugie nazwy (miΩdzy innymi) dla Windows (95, NT). Sekcja ``2.8'' pokazuje sk▒d mo┐na pobraµ wspomniane oprogramowanie. 1.6. Listy dyskusyjne. Je╢li chcesz siΩ przy│▒czyµ do grupy rozwojowej (w celu aktywnej pomocy), wy╢lij list na adres cdwrite-request@pixar.com <mailto:cdwrite-request@pixar.com> i umie╢µ s│owo subscribe w tre╢ci listu. 1.7. Najnowsza wersja. Najnowsza wersja tego dokumentu jest zawsze dostΩpna pod adresem www.shop.de <http://www.shop.de/~winni/linux/cdr/>. 2. Przygotuj swojego Linux-a do nagrywania p│yt. Przed listopadem 1997 oporogramowanie na Linux-a nie obs│ugiwa│o nagrywarek CD ATAPI. W rezultacie bierz▒ca wersja HOWTO koncentruje siΩ na urz▒dzeniach SCSI. Dobr▒ wiadomo╢ci▒ jest, ┐e obs│uga urz▒dze± ATAPI jest o wiele prostsza i mo┐esz wci▒┐ u┐ywaµ tego HOWTO je╢li tylko zapomnisz o "og≤lnych urz▒dzeniach SCSI". Aby dowiedzieµ siΩ jak zaadresowaµ urz▒dzenie ATAPI mo┐esz wykonaµ polecenie cdrecord -scanbus. Przysz│e wersje tego HOWTO bΩd▒ zawiera│y wiΩcej szczeg≤│≤w na temat obs│ugi nagrywarek CD ATAPI. 2.1. Ustaw sprzΩt. Zamknij system, wy│▒cz komputer i pod│▒cz nagrywarkΩ do szyny SCSI. Upewnij siΩ, ┐e szyna SCSI jest poprawnie zako±czona i wybierz dla nagrywarki wolne SCSI-ID. Zajrzyj do "SCSI-HOWTO" je╢li nie jeste╢ pewien. Je╢li kompletnie nie masz pojΩcia, to zapytaj jakiego╢ eksperta. W│▒cz zasilanie i sprawd╝ komunikaty wy╢wietlane przez BIOS kontrolera SCSI natychmiast po w│▒czeniu zasilania. Je╢li twoja nagrywarka nie zostanie rozpoznana, to wr≤µ do kroku (b). Powiniene╢ zobaczyµ mniej wiΩcej taki komunikat: brakuje mi obrazka: ma kto╢ mo┐e screenshot-a tego komunikatu? 2.2. Uwaga na temat zapisu CD pod Linux-em. W przeciwie±stwie do innych rzeczy, j▒dro nie potrzebuje ┐adnych │at, ┐eby m≤c zapisywaµ p│yty CD. Chocia┐ plik w ╝r≤d│ach j▒dra drivers/scsi/scsi.c zawiera linie: case TYPE_WORM: case TYPE_ROM: SDpnt->writeable = 0; Oznacza to tylko tyle, ┐e CD i WORM nie s▒ zapisywalne poprzez standardowe urz▒dzenia /dev/sda - /de/sdh co jest w porz▒dku. Zamiast u┐yµ tych urz▒dze± do zapisu p│yt CD u┐ywa siΩ do tego celu tzw. og≤lnych (generic) urz▒dze± SCSI, przez kt≤re mo┐na zrobiµ prawie wszystko - nawet zapisywaµ na p│ytach CD. 2.3. Stw≤rz og≤lne urz▒dzenie SCSI. W "SCSI-HOWTO" na temat og≤lnych urz▒dze± SCSI czytamy: "Sterownik og≤lnego urz▒dzenia SCSI dostarcza interfejs do wysy│ania polece± SCSI do wszystkich urz▒dze± SCSI - dysk≤w, ta╢m, CDROM-≤w, media changer robots, itp." M≤wi▒c o og≤lnych urz▒dzeniach jako o interfejsach oznacza, ┐e dostarczaj▒ one alternatywny spos≤b dostΩpu do urz▒dze± SCSI opr≤cz tego przez standardowe urz▒dzenia. Ten alternatywny spos≤b jest wymagany poniewa┐ standardowe urz▒dzenia s▒ stworzone do czytania blok≤w danych z dysku, ta╢my czy CD-ROM-u. Sterowanie nagrywark▒ CD (czy skanerem) jest, w por≤wnaniu z zapisem, trochΩ bardziej egzotyczne, np. musz▒ byµ przekazane polecenia ustawienia lasera. Aby mieµ porz▒dn▒ (i przez to szybk▒) implementacjΩ standardowych urz▒dze±, wszystkie takie akcje musz▒ siΩ odbywaµ przy pomocy og≤lnych urz▒dze± SCSI. Poniewa┐ poprzez og≤lne urz▒dzenia SCSI mo┐na zrobiµ wszystko ze sprzΩtem SCSI nie s▒ one przeznaczone do jakiego╢ konkretnego celu - st▒d nazwa og≤lne (generic). Przejd╝ do katalogu /dev i sprawd╝ czy masz og≤lne urz▒dzenia SCSI; polecenie ls powinno pokazaµ sga - sgh: bash> cd /dev bash> ls -l sg* crw------- 1 root sys 21, 0 Jan 1 1970 sga crw------- 1 root sys 21, 1 Jan 1 1970 sgb crw------- 1 root sys 21, 2 Jan 1 1970 sgc crw------- 1 root sys 21, 3 Jan 1 1970 sgd crw------- 1 root sys 21, 4 Jan 1 1970 sge crw------- 1 root sys 21, 5 Jan 1 1970 sgf crw------- 1 root sys 21, 6 Jan 1 1970 sgg crw------- 1 root sys 21, 7 Jan 1 1970 sgh Je╢li nie masz tych urz▒dze±, to stw≤rz je przy pomocy skryptu /dev/MAKEDEV: ______________________________________________________________________ bash> cd /dev/ bash> ./MAKEDEV sg ______________________________________________________________________ Teraz urz▒dzenia powinny siΩ pokazaµ. 2.4. W│▒cz korzystanie z og≤lnych urz▒dze± SCSI i urz▒dzenia loop¡ back. J▒dro potrzebuje modu│u, kt≤ry umo┐liwia korzystanie z og≤lnych urz▒dze± SCSI. Je╢li twoje aktualne j▒dro ma ju┐ tΩ us│ugΩ, to powinna siΩ ona pojawiµ w pseudopliku /proc/devices: ______________________________________________________________________ bash> cat /proc/devices Character devices: 1 mem 2 pty 3 ttyp 4 ttyp 5 cua 7 vcs 21 sg <----- skr≤t od "SCSI Generic device" 30 socksys Block devices: 2 fd 7 loop <----- mo┐emy nawet u┐ywaµ urz▒dzenia loopback 8 sd 11 sr <----- skr≤t od "SCSI cd-Rom" ______________________________________________________________________ Mo┐e musisz wykonaµ polecenia insmod sg, insmod loop i insmod sr_mod, ┐eby za│adowaµ odpowiednie modu│y do pamiΩci. Sprawd╝ jeszcze raz po tych poleceniach. Je╢li jedno z nich siΩ nie powiedzie, to musisz przekonfigurowaµ j▒dro i ponownie je skompilowaµ. ______________________________________________________________________ bash> cd /usr/src/linux bash> make config [..] * * Additional Block Devices * Loopback device support (CONFIG_BLK_DEV_LOOP) [M/n/y/?] M [..] * * SCSI support * SCSI support (CONFIG_SCSI) [Y/m/n/?] Y * * SCSI support type (disk, tape, CD-ROM) * SCSI disk support (CONFIG_BLK_DEV_SD) [Y/m/n/?] Y SCSI tape support (CONFIG_CHR_DEV_ST) [M/n/y/?] M SCSI CD-ROM support (CONFIG_BLK_DEV_SR) [M/n/y/?] M SCSI generic support (CONFIG_CHR_DEV_SG) [M/n/y/?] M [..] ISO9660 cdrom filesystem (CONFIG_ISO9660_FS) [Y/m/n/?] M ______________________________________________________________________ Zauwa┐, ┐e pomin▒│em tutaj mniej wa┐ne pytania. 2.5. Skompiluj i zainstaluj j▒dro. Je╢li masz jakie╢ pytania co do tego, to przeczytaj "Kernel-HOWTO". Twoja dystrybucja powinna tak┐e dostarczyµ jak▒╢ dokumenacjΩ na ten temat. Wskaz≤wka: podczas kompilacji mo┐esz zaj▒µ siΩ punktami 2.7 - 2.9 2.6. Zrestartuj komputer, ┐eby zmiany zaczΩ│y dzia│aµ. Nie panikuj je╢li j▒dro Linux-a bΩdzie wypisywaµ komunikaty szybciej ni┐ mo┐esz je przeczytaµ, przynajmniej inicjalizacja urz▒dze± SCSI mo┐e byµ wy╢wietlona ponownie poleceniem dmesg: scsi0 : NCR53c{7,8}xx (rel 17) scsi : 1 host. scsi0 : target 0 accepting period 100ns offset 8 10.00MHz scsi0 : setting target 0 to period 100ns offset 8 10.00MHz Vendor: FUJITSU Model: M1606S-512 Rev: 6226 Type: Direct-Access ANSI SCSI Detected scsi disk sda at scsi0, channel 0, id 0, lun 0 Vendor: NEC Model: CD-ROM DRIVE:84 Rev: 1.0a Type: CD-ROM ANSI SCSI Detected scsi CD-ROM sr0 at scsi0, channel 0, id 4, lun 0 scsi : detected 1 SCSI disk total. SCSI device sda: hdwr sector= 512 bytes. Sectors= 2131992 Powy┐ej jest pokazana tylko ta czΩ╢µ komunikat≤w startowych dotycz▒ca wykrycia fizycznie zainstalowanych urz▒dze± SCSI. 2.7. Stw≤rz urz▒dzenie loopback. Przejd╝ do katalogu /dev i sprawd╝ czy masz urz▒dzenia loopback. Nie jest to konieczne, ┐eby╢ musia│ je mieµ ale wygodniejsze (zobacz punkt ``3.5''). Je╢li ju┐ je masz, to polecenie ls powinno pokazaµ loop0 - loop7: ______________________________________________________________________ bash> cd /dev bash> ls -l loop* brw-rw---- 1 root disk 7, 0 Sep 23 17:15 loop0 brw-rw---- 1 root disk 7, 1 Sep 23 17:15 loop1 brw-rw---- 1 root disk 7, 2 Sep 23 17:15 loop2 brw-rw---- 1 root disk 7, 3 Sep 23 17:15 loop3 brw-rw---- 1 root disk 7, 4 Sep 23 17:15 loop4 brw-rw---- 1 root disk 7, 5 Sep 23 17:15 loop5 brw-rw---- 1 root disk 7, 6 Sep 23 17:15 loop6 brw-rw---- 1 root disk 7, 7 Sep 23 17:15 loop7 ______________________________________________________________________ Je╢li nie masz tych urz▒dze±, to stw≤rz je przy pomocy skryptu /dev/MAKEDEV: ______________________________________________________________________ bash> cd /dev/ bash> ./MAKEDEV loop ______________________________________________________________________ Powy┐sze polecenie powiedzie siΩ tylko w przypadku kiedy masz skompilowany modu│ loop.o (zobacz punkt ``2.4'' odno╢nie modu│≤w). Je╢li insmod loop nie pomaga, musisz poczekaµ a┐ nowe j▒dro bΩdzie zainstalowane (zobacz punkt ``2.5'') 2.8. Zdob▒d╝ oprogramowanie do wypalania CD. 2.8.1. NarzΩdzia obs│ugiwane z linii polece±. Aby wygenerowaµ prototyp CD-R potrzebne jest nastΩpuj▒ce narzΩdzie: mkisofs <ftp://tsx-11.mit.edu:/pub/linux/packages/mkisofs> mkhybrid <ftp://ftp.man.torun.pl:/pub/Linux/mkhfs> W zale┐no╢ci od modelu twojej nagrywarki (zobacz ``1.3'') potrzebne jest jedno z poni┐szych narzΩdzi do zapisania danych na CD: ╖ cdwrite <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sunsite/utils/disk- management/> ╖ cdrecord <ftp://ftp.icm.edu.pl/pub/Linux/sunsite/utils/disk- management/cdrecord/> Upewnij siΩ, ┐e masz wersjΩ 2.0 lub nowsz▒ programu cdwrite. Starsze wersje, a ju┐ na pewno wersje beta nie bΩd▒ dzia│aµ poprawnie. Nie wierz podrΩcznikowi systemowemu od mkisofs, kt≤ry stwierdza, ┐e potrzebujesz wersji 1.5. Na temat implementacji tego programu na systemy Irix i AIX zajrzyj pod adres lidar.ssec.wisc.edu <http://lidar.ssec.wisc.edu/~forrest/>. Je╢li u┐ywasz j▒dra w wersji wcze╢niejszej ni┐ 2.0.31, to mo┐e musisz za│ataµ mkisofs, aby pozbyµ siΩ b│Ωdu w kodzie systemu plik≤w Linux-a. Dystrybucja "Debian" dostarcza │atΩ dla wersji 1.05 mkisofs (1.11 tak┐e powinna dzia│aµ), kt≤ra dodaje opcjΩ -K (zobacz ``3.4''). Jest ona dostΩpna pod adresem ftp.icm.edu.pl <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/debian/hamm/hamm/source/otherosfs/> i nazywa siΩ mkisofs_1.11-2.diff.gz. úata ta jest potrzebna tylko je╢li chcesz zamontowaµ obraz CD przez urz▒dzenie loopback (zobacz ``3.5''). 2.8.2. Graficzny interface u┐ytkownika (opcjonalnie). X-CD-Roast jest w pe│ni graficznym narzΩdziem do zapisu dysk≤w CD. Jest on nastΩpc▒ programu cdwtools-0.93. Mo┐na go pobraµ z adresu www.fh-muenchen.de <http://www.fh- muenchen.de/home/ze/rz/services/projects/xcdroast/e_overview.html>. W tej chwili X-CD-Roast jest zbudowany na po│atanej wersji cdwrite-2.0 i przez to posiada dok│adnie te same cechy (zobacz ``1.4''). Przysz│e wersje mog▒ byµ zbudowane na podstawie alternatywnego proramu - cdrecord. 3. Imperator Nero... Imperator Nero na temat palenia swoich w│asnych klasycznych CD [AD64; on siΩ na tym kompletnie nie zna] "Je╢li do ognia siΩ obr≤cisz, zabawiaµ siΩ nie przestanΩ p≤ki siΩ palisz." [t│um.: Z g≤ry przepraszam za t│umaczenie, ale pisarzem nie jestem.] Zwykle zapis CD pod Linux-em robi siΩ w dw≤ch krokach: ╖ pakowanie program≤w do jednego wielkiego pliku u┐ywaj▒c narzΩdzia mkisofs/mkhybrid. ╖ zapisywanie wielkiego pliku na p│ytΩ CD przy pomocy cdwrite lub cdrecord. Mo┐liwe te┐ jest po│▒czenie tych dw≤ch krok≤w w jeden przy pomocy potoku, ale nie polecam tego, bo nie jest to niezawodne. Zobacz poni┐ej. 3.1. Sprawd╝, do kt≤rego og≤lnego urz▒dzenia SCSI pod│▒czona jest nagrywarka. Zauwa┐: aktualny schemat nazewnictwa urz▒dze± SCSI pod Linux-em jest niepotrzebnie skomplikowany i przez to niezbyt pewny. Fakt, i┐ opisa│em go tutaj w szczeg≤│ach nie powinien byµ ╝le zrozumiany jako poparcie tego schematu. C, kt≤rzy posiadaj▒ nagrywarkΩ CD ATAPI mog▒ spr≤bowaµ polecenia cdrecord -scanbus, aby znale╝µ odpowiednie urz▒dzenie i mog▒ pomin▒µ resztΩ tej sekcji. Po przej╢ciu przez wszystkie kroki rozdzia│u drugiego tw≤j system powinien byµ w stanie obs│u┐yµ zadanie zapisu p│yty CD. Sekcja ta mo┐e s│u┐yµ jako dow≤d, ┐e wszystko dzia│a poprawnie. Wydaj polecenie dmesg. Powinny pojawiµ siΩ komunikaty j▒dra Linux-a w│▒cznie z tymi wy╢wietlanymi podczas startu systemu (ograniczenie: tylko ostatnie 200) i zawieraµ pewne informacje na temat nagrywarki CD pod│▒czonej do szyny SCSI. Na przyk│ad: Vendor: YAMAHA Model: CDR100 Rev: 1.11 Type: WORM ANSI SCSI revision: 02 Detected SCSI CD-ROM sr1 at scsi0, channel 0, id 3, lun 0 Ta maszyna ma pod│▒czone 4 urz▒dzenia SCSI (nie mo┐esz tego zobaczyµ wiΩc ci m≤wiΩ) z SCSI-ID od 0 do 3. Nagrywarka jest czwartym urz▒dzeniem SCSI i dlatego pod│▒czona jest do urz▒dzenia /dev/sgd (czwarte og≤lne urz▒dzenie SCSI je╢li zaczniesz liczyµ od litery a). W tym wypadku polecenie: ______________________________________________________________________ cdwrite --eject --device /dev/sgd ______________________________________________________________________ otwiera stacjΩ i jest testem czy wszystko jest poprawnie ustawione. Bardziej skomplikowany przyk│ad: scsi0 : AdvanSys SCSI 1.5: ISA (240 CDB) scsi1 : Adaptec 1542 scsi : 2 hosts. Vendor: HP Model: C4324/C4325 Rev: 1.20 Type: CD-ROM ANSI SCSI revision: 02 Detected scsi CD-ROM sr0 at scsi0, channel 0, id 2, lun 0 Vendor: IBM Model: DPES-31080 Rev: S31Q Type: Direct-Access ANSI SCSI revision: 02 Detected scsi disk sda at scsi1, channel 0, id 0, lun 0 scsi : detected 1 SCSI cdrom 1 SCSI disk total. SCSI device sda: hdwr sector= 512 bytes. W tym przyk│adzie dwa kontrolery SCSI obs│uguj▒ po jednym urz▒dzeniu ka┐dy. Co za marnotrastwo (ka┐dy z nich mo┐e obs│u┐yµ do 7 urz▒dze±). To nie moje ustawienie wiΩc nie pytajcie mnie czy mam za du┐o pieniΩdzy... W ka┐dym razie jak na przyk│ad ten jest doskona│y. :-) W powy┐szym przyk│adzie nagrywarka CD ma numer SCSI-ID 2, ale jest przypisana do pierwszego og≤lnego urz▒dzenia SCSI - /dev/sga, poniewa┐ jest pierwszym fizycznym urz▒dzeniem SCSI, kt≤re Linux wykry│. Mam nadziejΩ, ┐e ten przyk│ad pokazuje jasno, ┐e numer SCSI-ID nie ma nic wsp≤lnego z przypisanym urz▒dzeniem og≤lnym. Pozosta│y dwa pytania: co stanie siΩ je╢li u┐yjesz z│ego urz▒dzenia? Je╢li nie podasz ani opcji "--<MANUFACTURER>" ani nie zapiszesz ┐adnych danych do tego urz▒dzenia, to zwykle pojawia siΩ ostrze┐enie i nie dzieje siΩ nic z│ego: ______________________________________________________________________ bash> cdwrite --eject --device /dev/sgb Unknown CD-Writer; if this model is compatible with any supported type, please use the appropriate command line flag. Manufacturer: IBM Model: DPES-31080 Revision: S31Q ______________________________________________________________________ W tym wypadku urz▒dzenie /dev/sgb jest dyskiem SCSI (IBM). Je╢li zapiszesz dane do z│ego urz▒dzenia, to nadpisujesz oryginaln▒ zawarto╢µ i niszczysz przypuszczalnie nieodwracalnie sw≤j system. Ostro┐nie, mi siΩ to ju┐ przypadkowo sta│o. 3.2. Zbierz programy. Zwykle to zabiera wiΩcej czasu ni┐ siΩ spodziewasz. PamiΩtaj, ┐e plik≤w, kt≤rych zapomnisz nie mo┐na ju┐ dopisaµ. :-) PamiΩtaj tak┐e, ┐e pewna ilo╢µ miejsca na p│ycie jest u┐ywana do przechowywania informacji na temat systemu plik≤w iso9660 (zwykle kilka MB). 3.3. Zapisywanie danych na p│ycie. Termin iso9660 odnosi siΩ do formatu w jakim zapisywane s▒ dane na p│ycie. Dok│adniej jest to system plik≤w na p│ycie. Oczywi╢cie wygl▒d plik≤w zapisanych w tym formacie jest ujednolicony przez j▒dro Linux-a, jak dla ka┐dego innego systemu plik≤w. Tak wiΩc je╢li zamontujesz p│ytΩ CD do drzewa katalog≤w, nie mo┐esz odr≤┐niµ jej plik≤w od innych. (Mechanizm unifikowania wygl▒du plik≤w zwany jest wirtualnym systemem plik≤w, lub kr≤tko - VFS) Cechy systemu plik≤w iso9660 nie s▒ takie bogate jak systemu plik≤w EXT2 u┐ywanego przez Linux-a. Z drugiej strony, kompakt mo┐e byµ zapisany tylko raz, wiΩc niekt≤re cechy nie mia│yby sensu. Oto ograniczenia systemu plik≤w iso9660: ╖ dozwolone jest tylko 8 poziom≤w podkatalog≤w (liczonych od katalogu g│≤wnego p│yty). U┐yj RockRidge Extensions, ┐eby zwiΩkszyµ tΩ ilo╢µ. ╖ maksymalna d│ugo╢µ nazw plik≤w to 32 znaki ╖ pojemno╢µ 650 MB 3.4. Stw≤rz system plik≤w iso9660. Zanim jaki╢ no╢nik danych (dyskietka, dysk twardy czy kompakt) bΩdzie m≤g│ byµ u┐yty trzeba na nim za│o┐yµ system plik≤w (m≤wi▒c po DOS- owemu: trzeba go sformatowaµ). System plik≤w jest odpowiedzialny za organizacjΩ i zapis plik≤w na no╢niku. C≤┐, zapisywalne p│yty CD jest zapisywalne tylko raz, wiΩc je╢li zapisa│by╢ na nim pusty system plik≤w, zosta│oby sformatowane - ale pozosta│oby puste na zawsze. :-) WiΩc to czego potrzebujemy, to narzΩdzie, kt≤re tworzy system plik≤w podczas nagrywania plik≤w na p│ycie. NarzΩdzie to nazywa siΩ mkisofs. Przyk│adowe u┐ycie mo┐e byµ takie: mkisofs -r -o obraz_cd moja_kolekcja/ `---------' `-------------' | | dok▒d zapisaµ nagraj z tego katalogu Opcja -r ustawia prawa dostΩpu wszystkich plik≤w na odczyt dla wszystkich i w│▒cza RockRidge Extensions. To jest zwykle to, co chcesz osi▒gn▒µ i u┐ycie tej opcji jest zalecane, no chyba, ┐e wiesz dok│adnie co robisz. (wskaz≤wka: bez -r pliki na kompakcie bΩd▒ mia│y takie prawa jak moja_kolekcja!). Je╢li u┐ywasz j▒dra Linux-a w wersji wcze╢niejszej ni┐ 2.0.31, powiniene╢ dodaµ opcjΩ -K, aby obej╢µ b│▒d kodzie systemu plik≤w. Potrzebujesz za│atanej wersji mkisofs. Opcja ta jest r≤wnowa┐na opcji -P programu cdwrite. Zobacz na stronie podrΩcznika systemowego do mkisofs. U┐ytkownicy nowszych wersji j▒dra nie musz▒ siΩ tym martwiµ. mkisofs spr≤buje odwzorowaµ wszystkie nazwy plik≤w na format 8.3 u┐ywany przez DOS, aby zapewniµ jak najwiΩksz▒ kompatybilno╢µ. W razie gdy pliki w formacie 8.3 nazywaj▒ siΩ tak samo, u┐ywane s▒ liczby, a informacja o takich plikach wysy│ana jest do STDERR - zwykle ekran. NIE PANIKUJ: Pod Linux-em nigdy nie zobaczysz tych nazw w formacie 8.3, poniewa┐ Linux umie korzystaµ z RockRidge Extensions, kt≤re zawieraj▒ oryginalne atrybuty pliku (prawa dostΩpu, nazwy, itp.). Teraz mo┐esz siΩ zastanawiaµ dlaczego rezultat nie jest wysy│any bezpo╢rednio do nagrywarki. Z dw≤ch powod≤w: ╖ mkisofs nie wie nic na temat obs│ugi nagrywarek CD (zobacz sekcjΩ ``2.3'') ╖ To nie by│oby poprawne (zobacz sekcjΩ ``4'') Poniewa┐ skoordynowanie w czasie nagrywarki CD jest punktem krytycznym, nie wysy│amy danych bezpo╢rednio z mkisofs (pamiΩtaj, ┐e linux nie jest systemem czasu rzeczywistego i zadania mog▒ byµ ╝le rozlozone w czasie). W zamian za to zaleca siΩ zapisywanie wyniku w osobnym pliku na dysku twardym. Plik ten jest obrazem p│yty CD w skali 1:1 i jest zapisywany w kolejnym kroku przy pomocy narzΩdzia cdwrite. Obraz CD jest zapisany w wielkim pliku, wiΩc potrzebujesz tak▒ sam▒ ilo╢µ miejsca na dysku jaka jest ju┐ zajΩta przez te programy. To jest wada. Mo┐naby stworzyµ dodatkow▒ partycjΩ na dysku i tam zapisywaµ wynik dzia│ania mkisofs. Jednak ja jestem przeciwny takiemu rozwi▒zaniu poniewa┐ jedn▒ liter≤wk▒ mo┐naby sobie zniszczyµ ca│▒ partycjΩ Linux- ow▒. Co wiΩcej, to jest marnowanie miejsca na dysku, bo dane te s▒ tylko czasowe i mo┐na je usun▒µ po zapisaniu na p│ytΩ. 3.5. Przetestuj obraz kompaktu. Linux ma mo┐liwo╢µ montowania plik≤w tak jakby by│y one partycj▒. Cecha ta przydaje siΩ do testowania obrazu p│yty. Aby zamontowaµ w katalogu /cdrom taki plik stworzony wcze╢niej wpisz: ______________________________________________________________________ mount -t iso9660 -o ro,loop=/dev/loop0 cd_image /cdrom ______________________________________________________________________ Teraz mo┐esz sprawdziµ pliki w katalogu /cdrom - pojawi▒ siΩ tam dok│▒dnie tak samo jak bΩd▒ wygl▒daµ na p│ycie. Aby odmontowaµ ten plik po prostu napisz umount /cdrom. Uwaga: Je╢li nie u┐y│e╢ opcji -K przy poleceniu mkisofs, to ostatni plik w katalogu /cdrom mo┐e siΩ nie daµ odczytaµ w ca│o╢ci. Uwaga: Niekt≤re stare wersje mount nie umiej▒ obs│ugiwaµ urz▒dze± loopback. Je╢li masz tak▒ star▒ wersjΩ mount, to jest to wskaz≤wka, ┐eby uaktualniµ swoj▒ dystrybucjΩ. Kilku ludzi sugerowa│o ju┐, ┐eby zamie╢ciµ tu informacjΩ sk▒d wzi▒µ najnowsze narzΩdzia do montowania, ale ja zawsze odmawiam. Je╢li twoja dystrybucja dostarcza takiej starej wersji mount, to zg│o╢ to do nich jako b│▒d. Je╢li twoja dystrybucja nie jest │atwa do uaktualnienia, zg│o╢ to jako b│▒d. Je╢li do│▒czy│bym tutaj wszystkie informacje potrzebne do poprawienia b│Ωd≤w w ╝le zaprojektowanej dystrybucji to mini-HOWTO by│oby o wiele wiΩksze i trudniejsze do czytania. 3.6. Uwagi na temat kompakt≤w nagrywalnych marki "kompakt". Niemiecki magazyn komputerowy "c't" ma listΩ wskaz≤wek dotycz▒cych kompakt≤w "noname" w wydaniu listopadowym 1996: ╖ p│yty "noname" og≤lnie nie s▒ najwy┐szej jako╢ci i nie powinny byµ u┐ywane ╖ je╢li nagrywalna p│yta jest zniszczona, to odnosi siΩ to pewnie do ca│ej paczki (je╢li kupi│e╢ wiΩcej); mo┐e masz szczΩ╢cie i mo┐esz u┐yµ przynajmniej pierwsze 500MB tej p│yty... ╖ nie dotykaj b│yszcz▒cej powierzchni przed nagraniem. 3.7. Zapisz obraz CD na p│ytΩ. Ju┐ nie ma du┐o do zrobienia. Zanim poka┐Ω ci ostatnie polecenie, pozw≤l siΩ ostrzec, ┐e nagrywarki "lubi▒ byµ karmione" ci▒g│ym strumieniem danych poniewa┐ maj▒ tylko ma│y bufor danych. Tak wiΩc proces zapisu obrazu CD na p│ytΩ nie mo┐e byµ przerwany, bo w wyniku otrzymamy ╝le nagran▒ p│ytΩ. Aby siΩ upewniµ, ┐e nic nie przerwie procesu zapisu, wyrzuµ wszystkich u┐ytkownik≤w i od│▒cz kartΩ sieciow▒... Przeczytaj sobie podrΩcznik "Bastard operator from hell", ┐eby siΩ dowiedzieµ jak to zrobiµ ;-) Je╢li jeste╢ ju┐ psychicznie przygotowany, ubierz siΩ w czarn▒ szatΩ, pomn≤┐ numer SCSI-ID nagrywarki przez numer SCSI-revision i zapal tyle┐ samo ╢wieczek, wym≤w dwa wiersze z "ASR-FAQ" i ostatecznie wpisz: ______________________________________________________________________ cdwrite --device /dev/sgd obraz_cd albo cdrecord -v speed=2 dev=4,0 obraz_cd ______________________________________________________________________ w zale┐no╢ci od programu, kt≤rego chcesz u┐yµ. Oczywi╢cie musisz zamieniµ podane tutaj urz▒dzenie na to, do kt≤rego pod│▒czona jest twoja nagrywarka. Zauwa┐ proszΩ, ┐e ┐adna nagrywarka nie potrafi ponownie ustawiµ lasera i nie mo┐e kontynuowaµ od miejsca, w kt≤rym zosta│o przerwane nagrywanie. Przez to ka┐da silniejsza wibracja a nawet wstrz▒s zniszczy p│ytΩ. 3.8. Je╢li co╢ p≤jdzie nie tak ... 4. CzΩsto zadawane pytania wraz z odpowiedziami. 4.1. Jak czu│y jest proces wypalania? Odpowied╝: To zale┐y od twojej nagrywarki. Nowsze powinny mieµ bufor danych o pojemno╢ci ok. 1MB lub co╢ ko│o tego i mo┐e wytrzymaµ jakie╢ 1-2 sekund bez dop│ywu danych. Je╢li chcesz znaµ jakie╢ szczeg≤│y, to zajrzyj do podrΩcznika albo zapytaj producenta. Niezale┐nie od rozmiaru tego bufora musisz zagwarantowaµ sta│y przep│yw danych w granicach 300 kb/s - 600 kb/s. Procesy intensywnie wykorzystuj▒ce dysk, jak np. uaktualnianie bazy "locate", obni┐aj▒ maksymalny przep│yw i na pewno zniszcz▒ p│ytΩ; lepiej sprawd╝ czy takie procesy nie s▒ uruchamiane przez cron-a, at lub anacron-a podczas gdy wypalasz p│ytΩ. Z drugiej strony niekt≤rzy kompilowali j▒dro podczas wypalania p│yty i nic ich p│ytom siΩ nie dzia│o. Do takich eksperyment≤w potrzebujesz jednak szybkiej maszyny. 4.2. Czy fragmentacja ma z│y wp│yw na prΩdko╢µ przep│ywu danych? Fragmentacja jest zwykle taka ma│a, ┐e jej wp│yw jest niezauwa┐alny. Je╢li nie jeste╢ pewny, to sp≤jrz na komunikaty wypisywane podczas startu, procent fragmentaji jest podawany podczas sprawdzania systemu plik≤w. Mo┐esz sprawdziµ tΩ warto╢µ bardzo niebezpiecznym poleceniem ______________________________________________________________________ bash> e2fsck -n /dev/sda5 # '-n' jest wa┐ne! [r≤┐ne komunikaty usuniΩte - zignoruj wszelkie b│Ωdy] /dev/sda5: 73/12288 files (12.3% non-contiguous) ______________________________________________________________________ W tym przyk│adzie fragmetacja jest bardzo wysoka - ale na tym systemie plik≤w s▒ tylko 73 ma│e pliki (u┐yte w /tmp) wiΩc warto╢µ ta nie jest alarmuj▒ca. 4.3. Czy mo┐liwe jest zapisanie obrazu CD na systemie plik≤w UMSDOS? Tak. Jedyny system plik≤w, kt≤y jest nieodpowiedni do tego celu to NFS. Ja u┐ywam UMSDOS, ┐eby dzieliµ mejsce na dysku pomiΩdzy Linux-em a DOS/Win na PC-cie (486/66) przeznaczonym do nagrywania p│yt. 4.4. Czy nie ma jakiego╢ sposobu, ┐eby obej╢µ ograniczenia iso9660? Tak. Na p│ycie mo┐esz umie╢ciµ jakikolwiek system plik≤w. Ale inne systemy operacyjne nie bΩd▒ potrafi│y obs│u┐yµ takiej p│yty. Oto przepis: ╖ Stw≤rz pusty plik o rozmiarze 650 MB. ___________________________________________________________________ dd if=/dev/zero of="empty_file" bs=1024k count=650 ___________________________________________________________________ ╖ Stw≤rz "na" tym pliku system plik≤w EXT2. ___________________________________________________________________ bash> /sbin/mke2fs pusty_plik pusty_plik is not a block special device. Proceed anyway? (y,n) y ___________________________________________________________________ ╖ Zamontuj ten pusty plik przy pomocy urz▒dzenia loopback ___________________________________________________________________ mount -t ext2 -o loop=/dev/loop1 empty_file /mnt ___________________________________________________________________ ╖ Skopiuj to co chcesz do /mnt i odmontuj potem ten katalog. ╖ U┐yj cdwrite albo cdrecord na pustym_pliku (kt≤ry ju┐ nie jest pusty) tak jakby by│ to obraz iso9660. Je╢li chcesz wstawiµ pozycjΩ do /etc/fstab dla takich p│yt, to wy│▒cz ich sprawdzanie, np. /dev/cdrom /cdrom ext2 defaults,ro 0 0 Pierwsze 0 oznacza "nie do│▒czaj tego systemu plik≤w do kopii zapasowych", drugie (wa┐ne) oznacza, "nie sprawdzaj b│Ωd≤w podczas startu" (polecenie fsck nie powiedzie siΩ podczas sprawdzania b│Ωd≤w na p│ycie). 4.5. Jak czytaµ i zapisywaµ p│yty z muzyk▒? Zdob▒d╝ pakiety "cdda2wav" i "sox", dostΩpnych w Polsce pod adresem ftp.icm.edu.pl <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sunsite/apps/sound/>. Pierwszy w podkatalogu cdrom/ a drugi w convert/. Pakiet cdda2wav umo┐liwia odczytanie podanego przedzia│u czasowego (albo ca│ej ╢cie┐ki) z p│yty muzycznej i zamianΩ odczytanych danych na format pliku WAV. sox natomiast zamienia format pliku WAV na format zapisu na p│ytach muzycznych, tak ┐e dane te mog▒ zostaµ zapisane na p│ytΩ przy pomocy cdwrite. 4.6. Jak automatycznie wykrywaµ urz▒dzenia SCSI po starcie? Plik drivers/scsi/scsi.c zawiera tak▒ informacjΩ: "U┐ycie: echo "SCSI add-single-device 0 1 2 3" >/proc/scsi/scsi Zamie± "0 1 2 3" na swoje numery "Host Channel Id Lun". Ta cecha jest BETí. UWAGA: Programu tego nie mo┐na u┐ywaµ do pod│▒czania urz▒dze± SCSI podczas dzia│ania systemu poniewa┐ urz▒dzenia te nie zosta│y przygotowane do tego i mo┐esz sobie zniszczyµ sprzΩt! Ale mo┐e mo┐na w│▒czyµ ju┐ pod│▒czone urz▒dzenie. Jednak nie ma ┐adnej gwarancji, ┐e urz▒dzenie to nie zniszczy nadchodz▒cych danych." 4.7. Czy mo┐liwe jest zrobienie kopii 1:1 danych z p│yty? Tak. Ale powiniene╢ zdawaµ sobie sprawΩ z tego, i┐ wszelkie b│Ωdy podczas odczytu orygina│u (z powodu kurzu czy rys) spowoduj▒ b│Ωdy tak┐e w kopii. Pierwszy przypadek: masz nagrywarkΩ i oddzielny napΩd CDROM. Wykonuj▒c polecenie: ______________________________________________________________________ cdwrite -v -D /dev/sgc --pad -b $(isosize /dev/scd0) /dev/scd0 lub cdrecord -v dev=3,0 speed=2 -isosize /dev/scd0 ______________________________________________________________________ odczytujesz strumie± danych z CD-ROM-u pod│▒czonego jako /dev/scd0 i zapisujesz go bezpo╢rednio poprzez /dev/sgc/ na nagrywarkΩ. Drugi przypadek: nie masz oddzielnego napΩdu CD-ROM. W tym przypadku musisz u┐yµ nagrywarki, ┐eby odczytaµ dane: ______________________________________________________________________ dd if=/dev/scd0 of=obraz_cd bs=1c count=`isosize /dev/scd0` ______________________________________________________________________ Polecenie to jest r≤wnowa┐ne mkisofs wiΩc powiniene╢ postΩpowaµ dalej tak, jak to opisano w rozdziale ``3''. Zauwa┐, ┐e ta metoda nie zadzia│a w przypadku p│yt muzycznych. 4.8. Czy Linux umie odczytaµ p│yty Joliet? Tak. Ale musisz za│ataµ j▒dro i je ponownie skompilowaµ. WiΩcej szczeg≤│≤w znajdziesz pod adresem www-plateau.cs.berkeley.edu <http://www-plateau.cs.berkeley.edu/people/chaffee/joliet.html>. 4.9. Jak siΩ czyta/montuje CD-ROM-y przez nagrywarkΩ? Tak jak to robisz ze zwyk│ymi napΩdami. »adnych sztuczek. Zauwa┐, ┐e musisz u┐yµ urz▒dze± scd (SCSI CD-ROM), aby zamontowaµ p│ytΩ do czytania. Przyk│adowa pozycja z /etc/fstab: /dev/scd0 /cdrom iso9660 ro,user,noauto 0 0 5. Rozwi▒zywanie problem≤w. 5.1. Nie dzia│a: pod Linux-em. Sprawd╝ najpierw czy nagrywarka dzia│a w innych systemach. A konkretnie: ╖ Czy kontroler rozpoznaje nagrywarkΩ jako urz▒dzenie SCSI? ╖ Czy oprogramowanie do nagrywarki j▒ rozpoznaje? ╖ Czy mo┐liwe jest nagranie p│yty przy pomocy dostarczonego oprogramowania? Je╢li "to nie dzia│a" nawet w innych systemach, to masz jaki╢ konflikt sprzΩtowy albo popsuty sprzΩt. 5.2. Nie dzia│a: pod DOS-em i przyjaci≤│mi. Najprzypuszczlaniej b│Ωdy te s▒ powodowane: ╖ brakiem polecenia od│▒czenia/ponownego pod│▒czenia na szynie SCSI ╖ niewystarczaj▒co ch│odzonym sprzΩtem ╖ popsutym sprzΩtem (to powinno byµ wykryte w punkcie 5.1) W r≤┐nych warunkach urz▒dzenia SCSI od│▒czaj▒ siΩ i pod│▒czaj▒ ponownie samemu (elektronicznie) do szyny SCSI. Je╢li taka cecha nie jest dostΩpna (sprawd╝ parametry kontrolera i j▒dra) niekt≤re nagrywarki maj▒ problemy podczas wypalania czy utrwalania danych na kompakcie. Szczeg≤lnie sterownik NCR 53c7,8xx SCSI ma standardowo wy│▒czon▒ tΩ cechΩ, wiΩc mo┐esz najpierw to sprawdziµ: NCR53c7,8xx SCSI support [N/y/m/?] y always negotiate synchronous transfers [N/y/?] (NEW) n allow FAST-SCSI [10MHz] [N/y/?] (NEW) y allow DISCONNECT [N/y/?] (NEW) y 6. PodziΩkowania. Andreas Erdmann <erdmann@zpr.uni-koeln.de> dostarczy│ przyk│ady z nagrywark▒ YAMAHA. Art Stone <stone@math.ubc.ca> dostarczy│ pomys│ na umieszczanie system≤w plik≤w innych ni┐ iso9660 na p│ytach. Bartosz Maruszewski <B.Maruszewski@jtz.org.pl> zg│osi│ liter≤wki Bernhard Gubanka <beg@ipp-garching.mpg.de> zauwa┐y│ potrzebΩ posiadania nowszych narzΩdzi mount do montowania przy pomocy urz▒dzenia loopback. Brian H. Toby wyg│adzi│ s│ownictwo. Bruce Perens <bruce@pixar.com> poda│ informacjΩ o li╢cie dyskusyjnej na temat nagrywarek CD. Dale Scheetz <dwarf@polaris.net> pom≤g│ w ulepszeniu sekcji na temat tworzenia obrazu CD. URL do narzΩdzia mkhybrid Edwin H. Kribbs zg│osi│, ┐e opcja <bf/-K/ wymaga │aty dla mkisofs. Gerald C Snyder <gcsnyd@loop.com> sprawdzi│ nagrywanie CD-ROM-u EXT2 (zobacz <ref id="4.4" name="4.4">) Ingo Fischenisch <ingo@mi.uni-koeln.de> dostarczy│ przyk│ad z dwoma kontrolerami obs│uguj▒cymi 2 urz▒dzenia. Janne Himanka <shem@oyt.oulu.fi> - adres do │aty dla j▒dra potrzebnej do czytania p│yt Joliet. Joerg Schilling <schilling@fokus.gmd.de> - informacje na temat cdrecord. Jos van Geffen <jos@tnj.phys.tue.nl> zauwa┐y│ problem w 4.9 Markus Dickebohm <m.dickebohm@uni-koeln.de> Pierre Pfister <pp@uplift.fr> pom≤g│ przy tworzeniu przepisu jak zrobiµ kopiΩ 1:1 Rick Cochran <rick@msc.cornell.edu> - wskaz≤wka na temat domy╢lnego wy│▒czenia cechy roz│▒czania/ponownego pod│▒czania w sterowniku ncr. Stephan Noy <stnoy@mi.uni-koeln.de> informacje i do╢wiadczenia na temat nagrywania p│yt muzycznych. Stephen Harris <sweh@mpn.com> dostarczy│ wskaz≤wkΩ na temat zapisu p│yt muzycznych. The Sheepy One <kero@escape.com> zasugerowa│ u┐ycie popsutych p│yt jako podstawkΩ pod napoje. Volker Kuhlmann <kuhlmav@elec.canterbury.ac.nz> zauwa┐y│, ┐e pakiet "cdwrite" nie zawiera mkisofs. 6.1. Od t│umacza. T│umaczenie to jest chronione prawami autorskimi (C) Bartosza Maruszewskiego. Dozwolone jest rozprowadzanie i dystrybucja na prawach takich samych jak dokument oryginalny. Je╢li znalaz│e╢ jakie╢ ra┐▒ce b│Ωdy ortograficzne, gramatyczne, sk│adniowe, techniczne to pisz do mnie: B.Maruszewski@jtz.org.pl Oficjaln▒ stron▒ t│umacze± HOWTO jest http://www.jtz.org.pl/ Aktualne wersje przet│umaczonych dokument≤w znajduj▒ siΩ na tej┐e stronie. DostΩpne s▒ tak┐e poprzez anonimowe ftp pod adresem ftp.jtz.org.pl w katalogu /JTZ/. Przet│umaczone przeze mnie dokumenty znajduj▒ siΩ tak┐e na mojej stronie WWW. <http://www.jtz.org.pl/bartek/tlumaczenie.html> S▒ tam te┐ odwo│ania do Polskiej Strony T│umaczeniowej. Kontakt z nasz▒ grup▒, grup▒ t│umaczy mo┐esz uzyskaµ poprzez listΩ dyskusyjn▒ jtz@ippt.gov.pl. Je╢li chcesz sie na ni▒ zapisaµ, to wy╢lij list o tre╢ci subscribe jtz ImiΩ Nazwisko na adres majordomo@ippt.gov.pl Zmiany w tym dokumencie wprowadzone przez t│umacza to: - odwo│ania do polskich zasob≤w.